Fox TV’de “Çağla ile yeni bir gün” programına katılan Bilim Kurulu Üyesi Mehmet Ceyhan, corona virüsü salgını ile günlük hayatta dikkat edilmesi gereken ve doğruluğu tartışılan yanlış bilgilerle ilgili detaylı bilgiler paylaşıldı. Soruların cevaplarını sizlerle paylaşıyoruz. Lütfen sevdiklerinizle de paylaşın.
Önümüzdeki 5 gün çok önemli, peki neden?
Şu anda yaklaşık 10 bin hasta sayısına ulaştık ulaştık. Bu rakam sadece tespit edilenlerdir. Bütün dünyada bu tip salgınlarda kuraldır, tespit edilemeyen hasta sayısı 5-10 kat fazla olmaktadır (Yani henüz tespit edilememiş 50 bin – 100 bin arasında corona virüs hastası mevcut olabilir). Özellikle önümüzdeki 4-5 gün kurallara uymalıyız. Çünkü ne hasta sayısı ne kadar çok artarsa, hastanelerdeki yoğunluk da o kadar çok artacaktır. Bu sebeple, mümkünse evde kalınmasında ya da sosyal mesafe kuralına uyulmasında fayda var!
Ne kadar daha evde kalacağız?
Bu işin iki ucu olan yol aslında. Bir ucunda hiç önlem almamak var, okulları açık bırakırsınız, insanların hepsi işe gider, sarılıp, öpüşürler, her şeyi serbest bırakırsınız, o zaman bu salgın yaklaşık bir hesapla 2,5 ayda biter. Ancak tabi hep sağlık sisteminiz çöker hem de çok sayıda ölüm olur.
Diğer yol ise, bütün tedbirleri alırsınız ve %100 uyar halk buna, o zaman da 2 ay civarında salgın sona erer. Şimdi bunu yapmak da kolay değil tabi çok zor, işte biz bu ikisinin arasında bir yerdeyiz. İşte ne kadar kontrollere uyma noktasında kurallara uyma konusunda %100 olmasa bile %90 yapabilirsek, işte o zaman 2,5 ayda değil de 4-5 ayda biter. Kurallara uymaktan ne kadar çok uzaklaşırsak, süreç o kadar uzun sürer. Belki 7- 8 ay belki 12 ayda biter.
Buradaki alınan önlemler de tabi sıkıntı sadece devletin aldığı önlemlerle olmuyor tabi. Çünkü ilk kısmında bu işin, savaşın ilk cephesinde, virüsü ülkeye sokmayalım diye, uğraştığımız zaman, bütün iş devletin yaptığı işlerdir. Ve bunda oldukça başarılı olduk. Virüs ülkeye diğer ülkelerden geç girdi. Ama ikinci cephedeki mücadelede, devletin yanında bireysel korunma önlemleri ve insanların buna uyması, kurumsal önlemler, işte medya, belediyeler, bunların hepsinin ortak gayreti gerekiyor. Ve dolayısı ile daha zor bir süreç bu. Bunda başarılı olursak, ilk başta başarılı olduğumuz (virüsün ülkeye geç girmesi) noktanın pek önemi kalmayacak. Biz aynı salgını, aynı hasta sayılarını, aynı ölüm sayılarıyla biraz geç yaşamış olacağız. Çok kritik bir süreçteyiz o yüzden.
Ne kadar süre evlerimizde kalacağız?
Bir defa bunun kısa bir süre olmayacağı kesin. Şöyle düşünün, Türkiye’de diyelim ki bu işi kontrol altına aldık, hemen birden bire tamam herkes o gün sokaklara çıkabilir, eski hayatına dönebilir anlamına gelmiyor. Neden? Çünkü eğer gevşetirseniz, dışarıda devam ederse başka ülkelerde, yeniden gelir virüs size. Dolasıyla bir süre daha bu salgın tam anlamıyla kontrol altına alınıncaya kadar, tabi hep bu kadar sıkı olmasına gerek yok ama, bazı tedbirlere uyarak yaşayacağız.
Corona, neden bu kadar bulaşıcı, diğer virüslerden farkı ne, virüs mutasyona uğrarsa yayılımı azalabilir mi?
Virüsün yapısını şu geçen sürede daha iyi anladık. Öğrendik ki bu virüs, aslında yeni bir çocuk gibi, yani annesi işte 2003 yılında salgın yapan yarasadan başlayan kedilerden bulaşan SARS virüsü. Corona’nın DNA’sının %80’i SARS ile aynı. Babası da bu pangolin hayvanının corona virüsüne benziyor. Çünkü geri kalan %19 geni de bu hayvandan alıyor. Şimdi dolasıyla bunu anlayınca, bunun laboratuarda üretilmiş bir virüs olmadığını öğrendik. Bu tamamen doğada Pangolin corona virüsünün yarasaya geçmesi, ondan bu yeni çocuğun doğmasıyla ortaya çıkıyor. Sonrasında virüs insana ulaşıyor, bunda bir aracı hayvan gerekiyor. İşte MERS’te deveydi, SARS’ta oraya özgü bir kedi cinsiydi. Ama açıkçası bunda hangi hayvan aracılık etti henüz bulunamadı. İnsandaki corona virüsten de, insandan insana bulaşma genini aldı ve ortaya yeni bir çocuk çıktı. Bu çocuk şimdi annesi SARS’a göre daha az öldürüyor, Pangolin’den aldığı genler o yapıyı değiştirdi, fakat daha bulaştırıcı bir virüs. Dolayısı ile bu tamamen yeni, hiç bir insanın bağışık olmadığı ve kendine özgü bir virüs haline geldi. İnsanlarda bağışık olmadığı için de kolayca yayılır. Bazen bunu grip virüsü ile karıştırıyorlar. Yaz gelince havalar ısınınca bitecek diye düşünülüyor, böyle bir durum yok.
Havaların ısınmasıyla corona virüs ölecek mi?
Havanın ısınması ya da soğumasıyla ilgisi yok. Bakın pandeminin özelliği odur zaten. Pandemi, yeni, hiçbir insanın bağışıklığının olmadığı virüslerdir. Zaten bağışıklık olsa pandemi haline gelmez. Henüz biz bu virüsün hangi sıcaklık ortamında, dış ortamda ne kadar yaşayacağını bilmiyoruz. Ama çok kolay bulaşabildiği için yazın olabilecek 2 şey var. Bir tanesi bu tip virüsler genellikle sıcak havada dış ortamlarda daha kısa sürede yaşarlar. Diğeri de havalar ısınınca insanlar daha rahat dışarı çıkar, kapalı ortamlarda bir araya gelmez. Ama unutmamalıyız ki biz zaten insanları içeriye kapattık, kapatmak zorundaydık. Yani havalar ısınınca dışarı çıkabilirsiniz diyemeyeceğiz. İkincisi de virüs istediği kadar, şu anda maksimum 6 saat yaşar diye kabul ediyoruz dışarda, 3 saat bile yaşasa, bu bulaş devam edecek. Taki dünyada en son ülke son vakasını görünceye kadar.
Corona virüs kişisel eşyalardan bize bulaşır mı? Para kullanımı, kredi kartı, ayakkabılar, kıyafetlerimiz, saçımız…
Bir defa hasta sayısı 723 bin oldu. Henüz daha bu yollarla bulaştığına gösterilen bir vaka yok. Ne yediği gıdalardan, ne işte üstünden başından yok. Ama teorik anlamda böyle bir bulaş olabilir mi, olabilir. O yüzden insanlarda tabi, böyle bir durumda aşırı panik de oluyor ve korkuyorlar. Şimdi bu son derece basit aslında. Alacağımız tedbirler de basit. Bazen böyle 14 kural falan diye anlatınca çok karışık geliyor. Aslında iki kural var.
- El hijyenine dikkat edeceğiz. Herkesin ortak kullandığı yerlere elimizi değdirdiğimizde, elimizi yıkamadan, dezenfekte etmeden, elimizi ağzımıza yüzümüze, gözümüze götürmeyeceğiz.
- İnsanlarla aramıza sosyal mesafe dediğimiz, 1,5 metrelik mesafeyi bırakacağız. Bu sebeple evlere kapanıyoruz.
Sosyal mesafe (1,5 metre) corona virüs bulaşma riskini azaltıyor mu?
Tabi, yani, zaten corona virüs 2 şekilde bulaşıyor, ya 1,5 metre mesafeden bir hasta karşınızda öksürecek ya da hapşıracak, ondan çıkan damlacıklar sizin ağzınızdan burnunuzdan girecek.
Corona virüs havada kalıyor mu? Havada asılı kalmıyor mu?
Virüsler, kendi ağırlıklarına göre değişik büyüklükteki damlacıklarla atılırlar. Corona virüs büyük ve ağır bir virüstür. Bu yüzden büyük damlacıklarla atılıyor. Küçük damlacıklarla atılan virüsler de var, mesela su çiçeği, kızamık, bunlar bir süre havada kalıyor. Corona virüs, en fazla 1 dakika içinde çöküyor yere. Havada asılı kalsa, Türkiye’nin en az yarısı hastalığa yakalanması gerekirdi. Evinizin penceresini bile açamazdınız.
Ayakkabıları evin dışında mı çıkarmak gerekir?
Şimdi bunu dikkate alarak, örneğin markete gittiniz, marketten 3 tane poşette yiyecek, et, sebze, kuru gıda aldınız ve eve döndünüz. Birinci soru, acaba birisi benden önce öksürdü, hapşırdı, ben de sonra ayakkabımla üzerine bastım, ayakkabımın altına virüs bulaşmış mıdır? Şimdi içeriye girdiniz, ayakkabıyı dışarıda çıkarmaya gerek yok. Çünkü virüsler ne uçarlar ne yürürler, evin içindeki havaya karışmazlar. Bir çocuğun ancak ayakkabınızın altına dokunup, ağzına burnuna götürmesiyle bulaşabilir. O nedenle ayakkabılarınızı çocukların ulaşamayacağı bir yere koyarsanız, 6 saat sonra o ayakkabıda virüs falan kalmaz.
Corona virüs hangi yüzeylerde ne kadar canlı kalmaktadır?
Şimdi genel kural şu, düzgün yüzeylerde, seramik tabak, çelik yüzeylerde, çatal bıçak, buralarda biraz daha uzun yaşıyor. Fakat elbise gibi, kürtüklü yüzeylerde daha kısa yaşıyor virüs. Ama 6 saatten uzun, bulaşacak kadar düzeyde kalması mümkün değil. Bu sebeple marketten döndüğünüzde, elinizdeki poşetleri, mutfakta, lavabonun yanındaki tezgaha bıraktınız ve bir odaya gideceksiniz. Gittiğiniz oda çocukların girip çıkmadığı, insanların sizin elbiselerinize dokunmayacağı bir oda olacak. Orada elbiselerinizi çıkardınız, ondan sonra yıkanabilecek çamaşırlarınızı örneğin, onları da çamaşır makinesine koydunuz. Burada da kafa karışıklığı var. İşte 60 derece 90 derece de renkliler yıkanmaz. Bu 60 ve 90 derece deterjansız su için. Yani deterjansız suda, herhangi bir şeyi kaynatırsanız 60-90 derecede , yarım saat, virüs kalmıyor, ölüyor. Ama deterjan kullanıyorsanız, 30 – 40 derecede yıkayabilirsiniz. Virüsün bulaşma riski olan, poşetti, elbiseydi, işleriniz bitti ve sonra elinizi yıkadınız. Girdiniz elbise odasına, evde giyeceğiniz kıyafetleri giydiniz. Sonra mutfağa geçtiniz. Orada tezgaha bıraktığınız poşetleri açacaksınız, öyle poşet yıkama, silme falan bunlar tam tersine elinizin daha çok değmesine neden olur. Hiç değmeden, poşetleri açtınız, içindekileri çıkardınız, poşetleri ters çevirerek ve o poşetleri bir başka poşetin içine koyarak, ağzını bağlayıp çöpe atacaksınız ve sonrasında ellerinizi tekrar yıkayacaksınız.
Marketen aldığımız gıdalara, taşıdığımız poşetten corona virüs bulaşır mı?
Poşette, pişecek gıdalar olduğu için bunlara herhangi birşey yapmanıza gerek, yok bunları direkt dolaba koyabilirsiniz. Mesela sebze meyve var, bunları bir leğenin içine suya atın, sonra onları normal yıkayın. Mesela sirkeyi soran çok oluyor. Sirkenin virüs üzerinde bir etkisi yok.
Üzerinde corona virüs kalmış gıdayı, buz dolabına koyarsak ölür mü?
Virüs soğuktan ölür mü? Hayır daha uzun yaşar, soğuk ortamda daha uzun yaşar. Sebze ve meyveyi yıkadıktan sonra, hemen kullanmamalısınız. Biraz bekletmelisiniz. Paket gıdaları da havadan bir yer kaldırıp, 6 saat bekletmenizde fayda olur, 6 saat sonra virüs kalmaz.
Sebzeden, meyveden, etten virüs bulaşmaz
Virüs çok dayanıksız, aside, alkole, amonyağa çok dayanıksız. Hemen ölüyor. Sebzeden, meyveden, etten bulaşması mümkün değildir. 723 vakada, böyle bir örneğe rastlanmamıştır. Pişecek gıdalarda, pişirme esnasında çok kolay ölüyor.
Kargo poşetlerinden corona virüs bulaşır mı?
Paketi teslim aldıktan sonra, 6 saat boyunca havadar bir yere bırakırsanız. Kargo üzerinde corona virüs varsa, ölecektir. Sonra paketi açabailirsiniz. Fakat ellerinizi yıkamayı unutmamalısınız.
