Türk tipi başkanlık sistemi olarak bilinen Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi, Türkiye’de 16 Nisan 2017 Referandumu’yla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan sistemdir. Peki 12 Eylül darbesiyle birlikte yürürlüğe giren ve darbe anayasası olarak da bilinen yönetim şeklinden daha mı demokratik. İşte bu yazımızda son günlerde yeniden gündeme gelen Sultanizm nedir, sultanlık rejimi ne demek, özellikleri nelerdir? gibi merak ettiğiniz sorulara yanıt vereceğiz.
PATRİMONYALİZM NEDİR?
Ülkemizdeki siyasal düzeni ve bu düzen içinde ortaya çıkan sorunların kök neden analizini yapmak için kullanılan ‘anahtar’ kelimelerden biri olan “patrimonyalizm” yeniden gündeme geldi.
Ünlü sosyolog Weber tarafından bir egemenlik biçimi olarak tanımlanan patrimonyalizm, iktidarın geleneklere uygun olarak elde edilip kullanıldığı, merkezi otoritenin paternalist bir rol üstlendiği ve mülkiyetin egemen güc’ün kişiliğiyle temsil edildiği merkeziyetçi-bürokratik bir toplumsal-siyasal örgütlenme modelidir. Bu tanım dikkate alındığında, ülkemizdeki yönetim şekline benzer olduğu ifade edilmeye başlanmıştır. Peki Sultanizm nedir, sultanlık rejimi ne demek, özellikleri nelerdir?
SULTANİZM NEDİR?
Bu modelin tipik örneklerinden birini Osmanlı Devleti’nin yönetim şekli oluşturur. Bu yönetim biçimi, hanedan üyesinin (yani sultanın) kişisel ve keyfî olan siyasal kararlarını esas alır. Elbette sizlerinde bildiği gibi, Sultanın ağzından çıkan her kelime kanun ve kural sayılır ve eleştirmek ise mümkün değildir.
Gerçekte Max Weber patrimonyalizm kavramını genel anlamıyla bir krallık hanedanının doğrudan uzantısı olarak örgütlenmiş tüm devletler için kullanıyordu. Doğu’da bu patrimonyalizm-sultanizm batı’da ise patrimonyalizm-feodalizm olarak adlandırılıyordu. Ancak siyaset bilimciler Osmanlı’yı ayırdedici bir özellik olarak patrimonyal terimini kullanmışlardır.
Weber’e dayanarak Osmanlı’nın patrimonyal bir devlet olduğunu ileri süren uzmanlara göre patrimonyalizm, hükümdarın askeri ve yönetsel örgütlenmeyi kendi kişisel aracı haline getirmesidir.
Yönetsel düzeyde patrimonyal devlet hükümdarın mutlak hâkimiyetine dayanır; devlet kademeleri ise hükümdarın kişisel tercihi doğrultusunda dağıtılır. Hiçbir kademe ya da ünvan, padişahın berat denilen mührü olmaksızın verilemezdi. Bu da devlet memurlarını hükümdara bağımlı kılar; çünkü onun hükmü kendi pozisyonlarının devamını sağlayan tek şey olmaktaydı. Peki Sultanizm nedir, sultanlık rejimi ne demek, özellikleri nelerdir?
Patrimonyal devlet analizine katılan tespit ise Osmanlı devlet adamlarının osmanlı hanedanını yüzyıllar boyunca safdışı bırakamamaları, böyle bir girişimde bulundukları takdirde kendileri de safdışı kalacaklarından, yani kendi meşruiyet zeminleri de ortadan kalkacağı içindir.
Mülkiyet ilişkileri açısından patrimonyalizm, mülkiyetin mutlak olarak hükümdarın elinde toplanmasına ve devletin toplumsal ve ekonomik ilişkilerin belirleyicisi olmasına denk düşer. Bu anlamda Osmanlı son derece büyük bir mülk sahibi, geliriyse topladığı vergiler olarak düşünülür.
Önce tımar sahipleri, sonra mültezimler toplanan verginin bölüştürülmesinde devletin küçük birer ortağından ibarettirler. Argümanı daha ileriye götürüp bu grupların devlet mülkünün parçası olduğunu ileri sürenler olsa da, genel kanı devletin diğer toplumsal gruplar üzerinde belirleyici olduğu yönündedir. Bu tespite aykırı düşebilecek durumlarda bile -19.yüzyılda güçlenen ayanlarla devlet arasındaki çatışmalar gibi- devlet kontrolü eline almayı bilmiştir.
Ticaretle uğraşan kentlerde de devlet üretimin miktarını belirlemiş, batı’daki gibi üretimin merkantilist yollarla sermaye birikimi gerçekleştirmesine izin vermemiştir. Devlet yöneticileri tüccarlara kayıtsız kalmış ve batı’daki gibi tüccarlara özel olanaklar sunmamışlardır. Peki Sultanizm nedir, sultanlık rejimi ne demek, özellikleri nelerdir?
SULTANLIK REJİMİ NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Neopatrimonyal Sultanizm rejiminde 5 temel özellik ön plana çıkmaktadır:
- Hükümet ve devlet arasındaki farkların bulanıklaşması (kuvvetler ayrılığının tersi), yasamanın hiçbir etkinliğinin olmaması, iktidar partisinin hem hükümete hem de devlete hâkim olmasıyla bir tür parti devletinin oluşması.
- Kişiselliğin yönetim üslubuna egemen olması (personalism): Siyasal kararların tek kişinin takdirine bırakılması (personal discretion of the leader); kurumların yokluğu veya kıymeti harbiyesinin olmaması, siyasal kurumların olmadığı bir yönetim biçiminin oluşması.
- Anayasal takiye (constitutional hypocrisy), mevcut anayasa, yasa ve genel olarak her kuralın seçici olarak uygulanması veya yönetimde hiç kale alınmaması.
- Rejimin toplumsal kökenlerinin zayıflayarak iktidarın merkezileştirilmesi, çoğulculuğun ortadan kaldırılarak devlet ve liderin sınırsız iktidarının kurulması. Siyasal vatandaşlığın sadece liderin başarılarını desteklemek ve etkinliklerine destek vermek ve ona sahip çıkılmasına indirgenmesi.
- Ekonominin kurallarının çarpıtılarak (distortion) ahbap çavuş ekonomisi halinde işlemesi, kapitalist bir ekonomi mevcutsa bile onun ahbap çavuş kapitalizmine dönüştürülmesi, kısa dönemli kararlara dayanan bir iktisat yönetimine dayalı belirsizlik içinde çalışan bir iktisadi yapının ortaya çıkması.
Özetle merkezi, kişiselleşmiş bir yönetimde sivil ve askeri kamu yönetiminin liderin kişisel aracı (enstrüman) haline dönüşmesi Sultanizm rejimini tanımlayan temel özelliktir. Peki size göre Türk tipi Başkanlık sistemiyle Sultanizm arasında benzerlikler var mı?
İlgili Yazı: 2021 Yılında Dünya Demokrasi Endeksi’nde Türkiye Kaçıncı Sırada?
Takiye.com’u twitter ve google haberler üzerinden abone olarak takip edebilirsiniz.
SORU-CEVAP kategorimizdeki diğer yazılar için ise buraya tıklayabilirsiniz.
- İltifata Nasıl Cevap Verilir?
- IPTV Yasal mı? İşte Bilmeniz Gerekenler
- Kocaya veya Erkek Arkadaşa En Güzel ve Etkileyici İngilizce Takma İsimler
- 182 Neyin Numarası?
- Sevgiliye, Kız ve Erkek Arkadaşa Sorulacak Sorular Nelerdir ?
- İroni Ne Demek? İroni Nedir? İronik Ne Demek?
- Emperyalizm Nedir? Emperyalist Ne Demek?
- Şekilli Harfler Alfabe: Şekilli A, E, O, M, S, B, D, F Harfi ve Diğer Değişik Harfler
- Şekilli Değişik Yazı Tipleri, Harfler ve Alfabe
- TL Simgesi Klavye Kısayolu Nedir?
